АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН
МУАССИСАИ ДАВЛАТИИ ИЛМИИ “МАРКАЗИ ОМӮЗИШИ
ПИРЯХҲОИ АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН”
Қаюмов А.Қ., Шомаҳмадов А.М., Сафаров М.Т.
НАҚШАИ АМАЛ
ҶИҲАТИ ИШТИРОКИ МУАССИСАИ ДАВЛАТИИ ИЛМИИ “МАРКАЗИ ОМӮЗИШИ ПИРЯХҲОИ АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН” ДАР ТАШКИЛ ВА ГУЗАРОНИДАНИ “СОЛИ 2025 – СОЛИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ ҲИФЗИ ПИРЯХҲО”
(ДАР ҲАМКОРӢ БО ШАРИКОН)
Душанбе – 2023
АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН
МУАССИСАИ ДАВЛАТИИ ИЛМИИ “МАРКАЗИ ОМӮЗИШИ
ПИРЯХҲОИ АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН”
|
“МУВОФИҚА ШУД” Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ————————- Академик Фарҳод Раҳимӣ —– ————– соли 2023 |
“ТАСДИҚ МЕНАМОЯМ” Директори Муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” ——————————– Профессор Қаюмов А.Қ. —– ————— соли 2023
|
Қаюмов А.Қ., Шомаҳмадов А.М., Сафаров М.Т.
НАҚШАИ АМАЛ
ҶИҲАТИ ИШТИРОКИ МУАССИСАИ ДАВЛАТИИ ИЛМИИ “МАРКАЗИ ОМӮЗИШИ ПИРЯХҲОИ АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН” ДАР ТАШКИЛ ВА ГУЗАРОНИДАНИ “СОЛИ 2025 – СОЛИ БАЙНАЛМИЛАЛИИ ҲИФЗИ ПИРЯХҲО” (ДАР ҲАМКОРӢ БО ШАРИКОН)
Зери назари
Академик Фарҳод Раҳимӣ
Бо қарори Шурои олимони Муассисаи
давлатии илмии “Маркази омӯзиши
пиряхҳои Академияи миллии илмҳои
Тоҷикистон” барои чоп тавсия шуд.
Протокол аз 27.04. 2023, № 04
Душанбе – 2023
УДК 001:551.324+327 (575.3)
ББК 72+66.4+26.222.8 (2 тадж)
К-12
К-12 Қаюмов А.Қ., Шомаҳмадов А.М., Сафаров М.Т.
Нақшаи амал ҷиҳати иштироки Муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” дар ташкил ва гузаронидани “Соли 2025 – Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” дар ҳамкорӣ бо шарикон Душанбе: «Ирфон», 2023, – 29 с. Зери назари Академик Фарҳод Раҳимӣ
Ҳуҷҷати мазкур бо мақсади амалӣ намудани чорабиниҳо оид ба омодагӣ ва баргузории “Соли 2025 – Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”, тибқи Қарори Ассамблеяи Генералии Созмони Милали Муттаҳид GA /77/443, аз 14 декабри соли 2022 ва дастурҳои протоколи ҷаласаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 29 декабри соли 2022 таҳти рақами 12 таҳия гардидааст. Нақшаи амал чорабиниҳои муҳими таҳқиқотии сатҳи миллӣ, минтақавӣ ва байналмилалиро дар бар мегирад, ки барои ноил шудан ба ҳадафҳои “Соли 2025 – Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” аҳаммияти калидӣ доранд. Дар ҳуҷҷат, бо иштироки шарикони миллӣ, минтақавӣ ва байналмилалӣ, гузаронидани экспедитсияҳои маҷмуӣ дар баландкӯҳҳо, тақвияти шабакаи пойгоҳҳои баландкӯҳии глятсиологию гидрометеорологӣ дар баландиҳои 3500-5000 метр аз сатҳи баҳр, инчунин ба роҳ мондани омӯзиши тавозуни (баланси) массаи пиряхҳо, дар назар аст.
ISBN
Мундариҷа
- Ихтисорот. 5
- Шиноснома. 6
- Мақсад ва вазифаҳои нақшаи иҷро. 7
- Асосҳои мухтасари таҳияи нақша- чорабиниҳо. 10
- Системаи чорабиниҳо. 12
- Механизми амалӣ. 13
- Сарчашмаҳои маблағгузорӣ. 14
- Арзёбии самаранокӣ, оқибатҳои иҷтимоӣ-иқтисодӣ ва экологии татбиқи нақша – чорабиниҳо 15
- Ташкили идоракунии иҷроиши нақша – чорабиниҳо. 17
- Нақша ҷиҳати омодагӣ ва гузарондани чорабиниҳои “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” (2023-2025) 19
1.2. Таҳияи асосҳои методологӣ ва базаи захиравии чорабиниҳо. 20
1.4.Тайёрӣ ва ҷорӣ намудани системаи чорабиниҳои ҷамъбастӣ. 21
2.3. Таҳқиқоти изотопӣ ва гидрохимиявӣ. 24
Ихтисорот
МДИ МОП АМИТ – Муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзишипиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон”
МЗФ- Маълумот дар бораи зондиронии фосилавӣ
СБҲП – Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (2023-2025)
АМИТ – Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
КТ — Кумитаи тадорукот
КТ – Кумитаи тадорукот оид ба омодагӣ ва баргузории чорабиниҳои
Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (2023-2025)
ФГЭ – Фонди глобалии экологӣ
ХУМЗ – Хазинаи умумиҷаҳонии муҳити зист
ХМҶП- Хадамоти мониторинги ҷаҳонии пиряхҳо
Номи ҳуҷҷат: Нақшаи иҷро оид ба иштироки муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” (МДИ МОП АМИТ) ҷиҳати омодагӣ ва баргузории чорабиниҳои “Соли 2025 – Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”.
Асос барои таҳияи нақшаи иҷро: Протоколи маҷлиси Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 29 декабри соли 2022, таҳти № 12 (саҳифаи 16).
Ҳамоҳангсоз: Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон.
Таҳиякунандаи нақшаи иҷро: муассисаи давлатии илмии “Маркази омўзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон”.
Муҳлати татбиқи нақшаи иҷро: солҳои 2023-2025.
Иҷрокунандагони нақша: муассисаи давлатии илмии “Маркази омўзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” ва шуъбаҳои он.
Натиҷаҳои мобайнӣ ва ниҳоии пешбинишудаи татбиқи нақшаи иҷро:
– арзёбии ҳолати равандҳои миқёси калони пиряхшиносӣ ва гидрометеорологӣ, ки ба иқлими минтақавӣ ва ҷаҳонӣ таъсир мерасонанд, бо истифода аз шабакаи муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” барои мониторинги ҳолати пиряхҳо; ифлосшавии муҳити зист ва системаи ҷамъоварӣ, коркард ва паҳнкунии иттилоот;-арзёбии вазъи кунунии криосфера (пиряхҳо ва яхбандии доимӣ) ва мусоидат ба густариши таҳқиқоти онҳо дар заминаи ҳамкориҳои байналмилалӣ, аз ҷумла барои пешгӯйи эволютсия дар барномаҳои гуногуни тағйирёбии иқлим;- мусоидат ба татбиқи лоиҳаҳо ва барномаҳои бузурги байналмилалӣ оид ба таҳқиқот, оид ба иқлим ва муҳити табии минтақаҳо, ки аз ҷониби ташкилоти байналмилалӣ, ки Тоҷикистон дар онҳо иштирок мекунад, амалӣ карда мешавад;- такмили рушди система ва технологияҳои мавҷудаи мониторинги пешгӯйи равандҳои пиряхшиносӣ ва гидрометеорологӣ; -таъмини истифодаи самаранокии “Фонди боварии Созмони Милали Муттаҳид оид ба ҳифзи пиряхҳо”;- баҳодиҳии таъсири омилҳои хоси табиӣ, иқлимӣ ва экологии минтақаҳои пиряхӣ ба таъмини ҳаёт ва фаъолияти аҳолӣ; -тавсияҳо оид ба таъмини рушди минбаъдаи устувории иҷтимоию иқтисодии минтақаҳои назди пирях.
–Назорат ва нақшаи иҷро:
Таҳлил ва назорати иҷрои чорабиниҳо оид ба иштироки муассисаи давлатии илмии “Маркази омўзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” татбиқи барнома аз тарафи Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон амалӣ карда мешавад.
3. Мақсад ва вазифаҳои нақшаи иҷро
Мақсади нақшаи иҷроиши мазкур аз инҳо иборат аст:- ташкили иштироки муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” дар омодагӣ ва баргузории чорабиниҳои “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо “(солҳои 2023-2025).- ба даст овардани донишҳои нав дар бораи равандҳои пиряхшиносӣ ва гидрометеорологӣ дар ҳавзаҳои дарёҳои асосии Тоҷикистон дар заминаи афзоиши назаррасии ҳаҷми синхронӣ, ҳамоҳангшуда ва мувофиқ дар ҷанбаи методологии мушоҳидаҳои пиряхшиносӣ, гидрометеорологӣ ва таҳқиқоти изотопӣ дар минтақаҳои Тоҷикистон, усулҳои омӯзиши маҷмуӣ, арзёбӣ ва пешгӯйи ҳолати муҳити зист.- ноил шудан ба рушди устувори минтақаҳои наздики пиряхҳои Тоҷикистон дар асоси истифодаи ҳамаҷониба ва самараноки иқтидори захираҳои табиӣ, рушди оқилона ва мутаносибии иҷтимоию иқтисодии минтақаҳо;- баланд бардоштани сатҳи зиндагии аҳолӣ, ҳалли масъалаҳои экологӣ ва ҳифзи муҳити табиӣ.
Барои ноил шудан ба ин ҳадаф вазифаҳои асосии зерин пешбинӣ шудаанд:
-такмил ва васеъ намудани усулҳои таҳқиқоти пиряхҳо ва қабати барф;- арзёбии ҳолат ва дурнамои рушди илмию техникӣ бо мақсади ҷалби захираҳои давлатӣ барои таҳқиқоти илмӣ дар соҳаи омўзиш ва мониторинги пиряхҳо дар шароити тағйирёбии иқлим;-аз нав cap кардани назорати доимии статсионарии вазъияти пиряхи калонтарини Осиёи Миёна Федченко дар пойгоҳи обуҳавосанҷии ба номи Горбунов;-рушди технологияи ГИС, зондиронии фосилавӣ ва фароҳам овардани шароит барои дастрасӣ ба тасвирҳои баландсифати моҳворагӣ;- то соли 2025 интишори тамоми ҷилдҳои феҳристи пиряхҳои Тоҷикистон дар ҳаҷми маҷмуаи Каталоги пиряхҳои Тоҷикистон, ки дар маҷмуъ вазъи кунунии пиряхҳоро дар раванди тағйирёбии иқлим ифода мекунанд;- муҷаҳҳаз намудани озмоишгоҳи таҳқиқоти изотопии пиряхҳо ва қабати барфӣ муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” бо мақсади гузаронидани таҳқиқоти доимии таркиби изотопӣ;- ташкили омӯзиш, мониторинг ва моделсозии кӯлҳои пиряхҳои аз инфиҷор дучоршаванда бо мақсади кам кардани хатар ва зарар аз оқибатҳои хуруҷи онҳо; -омўзиш ва таъсиси системаи мониторинги пиряхҳои набзӣ дар минтақаҳои баландкӯҳи Тоҷикистон;- таъмини миқдори кофии соатҳои парвози чархбол (ҳадди ақал 20-30 соати парвоз дар як сол) барои мониторинг, аз аэрофотоситонӣ, корҳои картографӣ дар пиряхҳо, инчунин аз ҳисоби давлат интиқоли бехатари кормандон ба ҷойҳои душворгузар; маблағҳои буҷетӣ, маблағҳои ташкилотҳо ва фондҳои байналмилалӣ;- ташаккули захираҳои иттилоотии давлатӣ дар соҳаи омӯзиш ва мониторинги пиряхҳо, таъсис, нигоҳдории махзани ягонаи иттилоотӣ, таҳия ва таҷдиди шиносномаҳои пиряхҳо, инчунин таҳияи маҷмуаи мақолаҳои илмӣ оид ба пиряхҳо ва захираҳои об;
Вазифаҳои афзалиятнокӣ инҳо мебошанд:
-инкишоф додани шабакаи пойгоҳҳои баландкӯҳии глятсиологӣ ва гидрометеорологӣ дар баландии 3500—5000 метр аз сатҳи баҳр ва ба роҳ мондани омӯзиши тавозуни ҳаҷми пиряхҳо;-гузаронидани экспедитсияҳои мураккаби баландкӯҳ бо иштироки шарикони миллӣ, минтақавӣ ва байналмилалӣ;- якҷоя бо шарикони рушд барои ба даст овардани ядро аз пиряхҳои калонтарин бо мақсади гузаронидани таҳқиқоти кимиёвӣ, изотопӣ ва радиоизотопӣ ва муайян намудани синну соли онҳо. Яке аз вазифаҳои асосии илмии СБҲП омӯзиши робитаҳои физикӣ ва иҷтимоии экосистемаҳои баландкӯҳ ва минтақаҳои пасти Тоҷикистон хоҳад буд, ки имкони иртибот бо доираи васеи фанҳои илмӣ ва барқарор намудани робита бо оммаи васеъ ва бо маориф.
4. Асосҳои мухтасари таҳияи нақша – чорабиниҳо
Ҷумҳурии Тоҷикистон баландтарин манотиқи кӯҳистон буда, 93% қаламрави кишварро кӯҳҳо ташкил медиҳанд. Бештари кӯҳҳои Тоҷикистон дар баландии 3000 метр ва аз он баландтар аз сатҳи баҳр ҷойгиранд. Маълумот аз соли 1940 то соли 2020 нишон дод, ки ҳарорати ҳаво дар аксари манотиқи кишвар, аз ҷумла дар водии пасткӯҳ (то 1000 метр), кӯҳӣ (1000-2500 метр) ва кӯҳҳои баланд (болотар аз 2500 метр) баланд шудааст, вале дараҷаи гармшавӣ вобаста ба мавқеъи ҷуғрофӣ ва омилҳои иқлимӣ тағйир меёбад.
Аз соли 1940 то соли 2020 дар ҳар даҳрӯзаи он давра 0,1—0,2 дараҷа баланд шудани ҳарорат мушоҳида карда шуд. Шумораи рӯзҳое, ки ҳарораташон 40 дараҷа ва аз он зиёд аст, меафзуд. Дар ноҳияҳои кӯҳӣ ҳарорати ҳаво 0,3-0,5 дараҷа баланд мешуд. Ҳарорати тирамоҳ дар ҳамаи ноҳияҳои кӯҳсор аз ҳисоби миёна 0,6—1,1 дараҷа зиёд мешуд.
Камшавии массаи пиряхҳо яке аз нишондиҳандаҳои барҷастаи гармшавии атмосфера мебошад. Мониторинги тағйирот яке аз ҳадафҳои асосии стратегияи байналмилалии мониторинги иқлим мебошад, ки аз ҷониби Системаи Глобалии Назорати Иқлим таҳия шудааст. Андозагирии дарозмуддати мувозинати массаи пиряхҳо инчунин барои калибрченкунӣ ва тасдиқи моделҳое мебошанд, ки ҷараёни яхбандии ояндаро тақлид мекунанд.
Ин барои Осиёи Миёна, ки яке аз хушктарин ноҳияҳои континенталии нимкураи шимолӣ мебошад, хеле муҳим аст. Дар минтақаҳои сераҳолӣ, норасоии об аз сабаби кам шудани пирях метавонад ба бесуботии назарраси сиёсӣ, тағйироти шадиди муҳити зист ва таҳдидҳои амнияти ғизоӣ оварда расонад.
Захираҳои обии ояндаи Осиёи Марказӣ аз криосфера, махсусан барф, пиряхҳо ва яхбандии доимӣ вобастагии зиёд доранд. Ин ҷузъҳои криосфера миқдори зиёди оби тозаро дар бар мегиранд ва бо идомаи гармшавӣ тағйироти пешбинишуда дар таъмини дастрасии об дар минтақа нақши муҳим мебозад.
Тағйирёбии пиряхҳо дар минтақаҳои кӯҳӣ дар тӯли зиёда аз садсолаҳо дар қисматҳои гуногуни ҷаҳон мушоҳида карда мешавад (Haeberli et al., 2007; Zemp et al., 2015) ва тағйирёбии пиряхҳо нишондиҳандаҳои боэътимоди тамоюлҳои гармшавии глобалии атмосфера ба ҳисоб меравад ((IPCC) ) 2013). Пиряхҳои кӯҳӣ ва яхбандӣ барои стратегияҳои ошкорсозии барвақт дар мушоҳидаҳои глобалии иқлим муҳиманд. Аз ин рӯ, пиряхҳо яке аз “Тағйирёбандаҳои асосии иқлим (ECVs)” дар Системаи ҷаҳонии мушоҳидаи иқлим (СҶМИ) мебошанд.
Таърих нишон медиҳад, ки Тоҷикистон дар қатори дигар аъзои ҷомеаи ҷаҳонӣ дар сатҳи ҷаҳонӣ воқеан ҳам яке аз давлатҳои ташаббускор иқдомҳои беназир оид ба истифодаи оқилона ва идоракунии самараноки захираҳои об боқӣ мемонад.
Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳиягари асосии панҷ ташаббуси ҷаҳонии об мебошад:
1. Эълони гардидани соли 2003 ҳамчун “Соли байналмилалии оби тоза”, Қатъномаи Иҷлосияи 55-уми Ассамблеяи Генералии СММ аз 20 декабри 2000, № 55/196;
2. Эълони солҳои 2005-2015 Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои ҳаёт», Қатъномаи Иҷлосияи 58-уми Маҷмаи Умумии СММ аз 23 декабри соли 2003, № 58/217;
3. Эълони соли 2013 ҳамчун “Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об“, Қатъномаи иҷлосияи 65-уми Маҷмаи Умумии СММ аз 20 декабри соли 2010, №65/154;
4. Эълон гардидани солҳои 2018-2028 Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор”, Қатъномаи Иҷлосияи 71-уми Маҷмаи Умумии СММ аз 21 декабри соли 2016, №A/RES/71/222.
5. Қарори иҷлосияи 77-уми Ассамблеяи Генералии Созмони Милали Муттаҳид аз 14 декабри соли 2022 дар бораи:
-эълон гардидани “Соли 2025 – Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”;
-эълон намудани “21 март – Рўзи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”;
-таъсиси фонди байналмилалии эътимод дар назди СММ барои мусоидат ба ҳифзи пиряхҳо;
– соли 2025 баргузории Конфронси байналмилалӣ оид ба ҳифзи пиряхҳо дар шаҳри Душанбе.Нақшаи мазкур маҳз барои иҷрои ин қатъномаи СММ таҳия шудааст.
5. Системаи чорабиниҳо
Нақшаи амал чорабиниҳои васеътарро дар бар мегирад, ки барои ҳалли масъалаҳои “Соли 2025 – Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” аҳаммияти калидӣ дошта, фаъолиятҳои таҳқиқотӣ дар сатҳи федералӣ, минтақавӣ ва соҳавӣ, инчунин чорабиниҳо оид ба ҳалли масъалаҳои ташкилӣ ва ба амал баровардани мубодилаи ахбор чӣ дар доираҳои илмӣ ва чӣ воситаҳои ахбори оммавиро дар бар мегирад.
Нақшаи иҷро аз бахшҳои зерин иборат аст:
1. Гузаронидани чорабинихои ташкилӣ.
2. Таҳияи асосҳои методологӣ ва заминаи захиравии чорабиниҳо.
3. Тайёр кардан ва гузаронидани корҳои таҳқиқотии экспедитсионӣ ва дигар корҳои илмию техникӣ.
4. Тайёр кардан ва ҷорӣ намудани системаи чорабиниҳои ҷамъбастӣ.
Фасли 1. Чорабиниҳоро оид ба таъсиси Кумитаи тадорукот бо иштироки Муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои АМИТ” дар иҷрои чорабиниҳое, ки аз ҷониби Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон амалӣ карда мешаванд, тақсимоти масъулият ва ваколатҳои фаъолияти созмонӣ дар сатҳи миллӣ, байналмилалӣ ва ғ.
Фасли 2. Чорабиниҳоро оид ба таҳияи Барномаи миллии таҳқиқотӣ дар “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” (2023-2025) ва иштирок дар лоиҳаҳои байналмилалиро дар бар мегирад. Ташкили таъмини захираҳо ба нақшаҳои солонаи кории чорабиниҳои “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” (2023-2025).
Фасли 3. Маҷмуи корҳои экспедитсионӣ ва илмию техникиро дар соҳаҳои таҳқиқоти комплексии ҳавзаҳои дарёҳҳои асосии Тоҷикистон, таҳқиқоти вобаста ба тағйирёбии иқлим, атмосфера, криосфераи экосистемаҳо, инчунин ҳалли масъалаҳои мушоҳида ва шабакаҳои дар минтақаҳои омӯхташударо дар бар мегирад.
Фасли 4. Гурӯҳи чорабиниҳоро оид ба идоракунӣ ва таъминоти шаклгирии маълумот дар давоми соли байналмилалии чорабиниҳо (конференсияҳо, симпозиумҳо, ҷаласаҳо ва ғайра, инчунин чорабиниҳо оид ба инъикоси ҳаматарафаи натиҷахои фаъолияти олимони ин давраро) дар бар мегирад.
6. Механизми амалӣ
Механизми амалисозии нақшаи чорабиниҳо истифодаи сиёсати молиявӣ ва буҷетии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистонро дар самти муайян ва арзёбии тағйирёбии имрўзаи иқлим, вазъи муҳити зист бо дарназардошти манфиатҳои соҳибкорӣ субъектҳои вилоятӣ ва маҳаллии Ҷумҳурии Тоҷикистонро пешбинӣ менамояд. Ташкили иҷрои нақшаи чорабиниҳо ба зиммаи Кумитаи тадорукот гузошта шудааст.
Иштироки дигар ташкилотҳо дар татбиқ ва маблағгузории нақша- чорабиниҳо бо созишномаҳои байниидоравӣ муайян карда мешавад.
7. Сарчашмаҳои маблағгузорӣ
Сарчашмаҳои асосии маблағгузорӣ: буҷаи ҷумҳуриявӣ, буҷаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва фондҳои ғайрибуҷавӣ.
Дар давраи ҳамоҳангсозии чорабиниҳо оид ба омодагӣ ва баргузории “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” (солҳои 2023-2025) мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии маҳаллӣ ва субъектҳои хоҷагидории манфиатдор бояд розигии худро барои иштироки муштарак дар маблағгузории чорабиниҳои дахлдор протоколҳо ё созишномаҳо бо мақомоти ваколатдор, тибки муқарароти Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар карда шудааст, тасдиқ менамоянд.
Иштирокчиёни хориҷӣ метавонанд дар татбиқи чорабиниҳо оид ба омодагӣ ва баргузории чорабиниҳои “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” (солҳои 2023-2025) мутобиқи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷалб карда шаванд. Маблағҳои бузурги байналмилалиро масалан, Фонди глобалии экологӣ (ФГЭ), Фонди умумиҷаҳонии табиат (ФУТ) ва ғайра метавон ҷалб намуд.
Татбиқи чорабиниҳо оид ба омодагӣ ва гузаронидани Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо (солҳои 2023-2025) хароҷоти буҷаи ҷумҳуриявӣ барои барқарорсозӣ ва рушди шабакаи мушоҳидаҳо, пурзӯр намудани таҳқиқоти илмию техникӣ дар соҳаи ҳифзи пиряхҳоро талаб мекунад.
Манфиатҳои пешбинишудаи Тоҷикистон аз натиҷаҳои “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” (2023-2025) аз хароҷоти сарфшуда ба таври қобили мулоҳиза зиёд хоҳад буд.
8. Арзёбии самаранокӣ, оқибатҳои иҷтимоӣ-иқтисодӣ ва экологии татбиқи нақша – чорабиниҳо
Самаранокии иҷтимоию иқтисодии татбиқи нақша- чорабиниҳо аз рўйи динамикаи нишондиҳандаҳои асосии таҳқиқоти бунёдӣ ва амалии илмӣ мутобиқи стандартҳои қабулшуда баҳо дода мешавад.Таркиби натиҷаҳои пешбинишудаи аз ҷиҳати иҷтимоӣ муҳим аз инҳо иборат аст:
Дар соҳаи рушди иқлимшиносии бунёдӣ:
— ба даст овардани маълумоти боэътимод оид ба вазъи пиряххо дар ҳавзаҳои дарёҳои Точикистон бо назардошти маълумот дар бораи ғафсӣ ва шумораи онҳо;
– арзёбии тағйироти ҷорӣ ва пешгўйи реҷаи гидрологии ҳавзаҳои дарёҳои Тоҷикистон;
– арзёбии ҳолати ҷории параметрҳои асосии қабати ях ва сенарияҳои эҳтимолии тамоюлҳои эҳтимолии тағирёбии ғафсӣ ва ҳаҷм дар даҳсолаҳои оянда.
Дар соҳаи таъмини амнияти экологӣ:
— маълумоти муътамад дар бораи ифлосшавии пиряхҳои ҳавзаҳои дарёҳои Тоҷикистон, ки минбаъд соҳаҳои манфиатдор ҳангоми ба нақшагирии фаъолияти хоҷагӣ истифода бурда метавонанд;
— арзёбии оқибатҳои эҳтимолии экологии таъсири омилҳои антропогенӣ ба ҳолати муҳити табиии ҳавзаҳои дарёҳҳои Тоҷикистон;
– арзёбии имкони тағйирёбии ҳолати экологии оби ширин дар ҳавзаҳои дарёҳои Тоҷикистон бо таъсири омилҳои табиӣ ва антропогенӣ ва вобаста ба барномаҳои гуногунии тағйирёбии иқлим;
– арзёбии нақши интиқоли фаромарзии моддаҳои ифлоскунанда;
-баҳодиҳии миқдории саҳми интиқоли моддаҳои ифлоскунанда аз манбаъҳои ифлоскунанда, ки дар минтақаҳои ҳамсоя ва дур ҷойгиранд;
-баҳодиҳии тағйирёбии дарозмуддат, мавсимии интиқол ва табдили моддаҳои ифлоскунанда тавассути қаламрави кишварҳои ҳамсоя;
– характеристикаҳои тамоюли тағйирёбии сатҳи олудашавии радиоактивии пиряхҳо;
– таклифҳо оид ба истисно ё эҳтимолан маҳдуд кардани таъсири омилҳои манфӣ ба ташаккули сифати об дар ҳавзаҳои асосии дарёҳо;
– таҳияи тавсияҳо оид ба чорабиниҳои ҳифзи муҳити зист.
Дар соҳаи рушди системаи мониторинги гидрометеорологӣ:
– таҳияи системаи мушоҳидаҳои гидрометеорологӣ, имкон медиҳад мониторинги пурраи ҳолати пиряхҳо ва равандҳои табии ҳавзаҳои дарёҳҳои Тоҷикистон;
– таклифҳо оид ба беҳтар намудан ва ташкили режим ва мушоҳидаҳои махсуси ҳолати ҳавзаҳои дарёҳҳои Тоҷикистон вобаста ба пурзур гардидани истифодаи захираҳои табиӣ афзоиши фишори антропогенӣ;
– таҳияи тавсияҳо оид ба беҳтар намудани мониторинги ҳолати муҳити табиӣ ва захираҳои табиии барқароршаванда бо мақсади пешгӯйи тағйироти дарозмуддат.
Дар соҳаи беҳтар намудани сифати пешгӯиҳо
– такмил додани моделҳои иқлими глобалӣ ва минтақавӣ;
– такмил додани технологияҳои мавҷуда ва таҳияи технологияҳои нави пешгӯйи яхбандӣ ва обуҳавошиносии ҳавзаҳои дарёҳо бо истифода аз технологияҳои муосири иттилоотӣ;
– баланд бардоштани сифати пешгӯйи ҳолати пиряхҳо.
Дар соҳаи иҷрои уҳдадориҳои байналмилалии Тоҷикистон:
– мусоидат ба татбиқи лоиҳаҳо ва барномаҳои бузурги байналмилалӣ оид ба таҳқиқоти иқлим ва муҳити зисти минтақаҳои қутбӣ, ки аз ҷониби СММ ва дигар ташкилотҳои байналмилалӣ, ки дар онҳо Русия иштирок мекунад, амалӣ карда мешавад.
Дар соҳаи таъмини рушди устувори ҳудудҳо:
– маҷмуаи тавсияҳо барои мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатӣ, ташкилоту идораҳое, ки ба фаъолияти хоҷагидорӣ, экологӣ ва дигар фаъолият дар минтақаҳои наздики пиряхҳо, дар соҳаҳои иқтисодиёт ба тағйирёбии иқлим ҳассос мебошанд, ҷиҳати таъмини бехатарии пиряхшиносӣ ва гидрометеорологӣ, истифодаи иттилоотии пиряхшиносӣ ва гидрометеорологӣ, тағйироти эҳтимолии номусоиди муҳити зист дар зери таъсири фаъолияти антропогениро кам мекунанд;
– маҷмуаи тавсияҳо барои мақомоти давлатӣ, ташкилотҳое, ки дар минтақаҳои наздикии пирях машғуланд;
– асари фундаменталии илмии «Шароити пиряхшиносӣ ва гидрометеорологии ҳавзаҳои дарёҳо. Натиҷаҳои “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо “(2023-2025).
Яке аз натиҷаҳои асосии “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” (2023-2025) таҳияи таҳқиқоти бунёдӣ ва амалӣ, ки ба нигоҳ доштани ҳолати мувозинати экосистемаҳои Арктика ва таъмини амнияти экологӣ, идоракунии устувори табиат бо дарназардошти тағйирёбии иқлими муосир мебошад.
9. Ташкили идоракунии иҷроиши нақша – чорабиниҳо
Роҳбарӣ ва ҳамоҳангсозии фаъолияти нақша – чорабиниҳо аз ҷониби Кумитаи тадорукот оид ба иштироки муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” дар омодагӣ ва баргузории чорабиниҳо бахшида ба “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” (2025) (СБҲП) ба амал бароварда мешавад.
СБҲП дар якҷоягӣ бо мақомоти иҷроияи ҳокимияти манфиатдор самаранокии татбиқи иҷрои нақша – чорабиниҳоро арзёбӣ намуда, оид ба натиҷаҳои иштироки муассисаи давлатии илмии “Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон” ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳисобот омода менамояд.