МУАЛЛИФОН: ШЕРАЛИЗОДА Н.Ш., НАВРУЗШОЕВ Ҳ.Д., КАБУТОВ Х. САИДЗОДА С.М., САИДЗОДА Х.
ТАҲТИ РОҲБАРИИ ШЕРАЛИЗОДА Н.Ш.
Набзиши пиряхҳо ба 3 гурӯҳ ҷудо Мешаванд:
1. Пиряхҳое, ки дар давоми аз 5-то 10 сол як маротиба ҳаракат менамояд.
2. Пиряхҳое, ки ҳамасола дар ҳолати набзиш қарор доранд.
3. Пиряхҳое, ки набзиши онҳо дар давоми зиёда аз 20-25 сол як маротиба ба амал меояд.
Динамикаи пиряхҳои набзони Тоҷикистон: мушоҳида ва таҳлил
Помири баландкӯҳ бо зичии баланди пиряхҳои набзони фарқ мекунад, ки динамикаи онҳо хусусан равшан зоҳир мешавад: ҳамасола на камтар аз 10 пирях дар фазаи фаъол қарор доранд. Давомнокии муқаррарии набзиш 1–2 солро ташкил медиҳад, баъзан то 5 сол мерасад. Усулҳои муосири зондиронии фосилавӣ имкон медиҳанд, ки чунин пиряхҳо муайян ва пайваста мониторинги ҳолати онҳо анҷом дода шаванд.
Тадқиқотҳои доимии аввал дар солҳои 1970-ум оғоз ёфта буданд, ки аксбардории кайҳонӣ ва аэрофотографияро, инчунин мушоҳидаҳои заминӣ дар бар мегирифтанд. Дар он замон тақрибан 60 нишонае ҷудо карда шуданд, ки пеш аз набзиш ва ҳангоми он рух медиҳанд ва бисёре аз онҳо дар тасвирҳои моҳвораӣ дида мешаванд. Бо вуҷуди иттилоотнокии баланди маълумоти фосилавӣ, тафсири онҳо ба мушоҳидаҳои саҳроӣ такя мекунад.
Пиряхҳои аз ҳама фаъол дар ҳавзаҳои Сурхоб, Обихингоу ва Муксу ҷойгиранд. Масалан, пиряхи Дорофеев дар солҳои 2018 то 2020 набзиши шадид нишон дод, ки бо пешравии то 970 метр ба самти пиряхи Гандо ҳамроҳӣ шуд. Равандҳои монанд дар пиряхҳои Бирс ва Шаклису мушоҳида шуданд, ки дар онҳо набзиш бо фосилаи 20–30 сол сурат мегирад. Фаъолшавии монанд дар пиряхҳои Валӣ ва № 255 дар доманаҳои қуллаи Ленин низ сабт шудааст.
Дар ҳавзаи дарёи Ванч пиряхи аз ҳама таҳқиқшуда — Медвежий ҷойгир аст, ки ба инфрасохтори минтақа таҳдид мекунад. Ҷунбишҳои он ҳар 13–14 сол ба амал меоянд. Аз солҳои 1960-ум дар ин ҷо тадқиқоти саҳроӣ ва фосилавии мукаммал, аз ҷумла мониторинги аэротопографӣ гузаронида шуданд, ки рушди набзишро бо тафсил пайгирӣ карданро имкон доданд.
Ҳамин тавр, минтақаи Помир майдони нодири табиӣ барои омӯзиши механизмҳои ноустувории пиряхҳо ба шумор меравад ва истифодаи мунтазами усулҳои зондиронии фосилавӣ ва мушоҳидаҳои заминӣ калиди пешгӯии равандҳои хатарноки пиряхӣ мебошад.
Пиряхҳои набзонии ҳавзаи дарёи Муқсу