Санаи, 13 октябр дар меҳмонхонаи Хилтони шаҳри Душанбе бо ибтикори Муассисаи давлатии Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва дар ҳамкорӣ бо шарикони хориҷӣ таҳти унвони “Криосфера, иқлим ва захираҳои обӣ: мушкилоти муосир ва ҳамкории байналмилалӣ” Конференсияи байналмилалии илмӣ-амалӣ баргузор гардид. Ба кори конфронс директори Муассисаи давлатии Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Шерализода Назриалло ҳусни оғоз бахшид.
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар сухани ифтитоҳии хеш иброз дошт, ки таназзулёбии босуръати пиряхҳо имрӯз ба як буҳрони глобалии замони муосир табдил ёфта, он барои ояндаи босуботи башарият ва рушди устувор нигаронкунанда боқӣ мемонад.
Таъкид гардид, ки имрӯз мо шоҳиди обшавии босуръати пиряхҳои қутбӣ ва кӯҳию водигӣ, ки ба таври бесобиқа мушоҳида мегарданд, шудаем. Тибқи арзёбии коршиносон соли 2023 бузургтарин коҳиши солонаи ҳаҷми пиряхҳо ба қайд гирифта шуда, ҳамагӣ 600 гигатонна оби ошомиданӣ ба уқёнуси ҷаҳонӣ бебозгашт ворид гашт ва ин сабаби баландшавии сатҳи оби уқёнуси ҷаҳонӣ гардид.
Гуфта шуд, ки 93 фоизи масоҳати кишвари моро кӯҳҳо ташкил медиҳанд, сарчашмаи ташаккулёбии 60 фоизи оби тоза дар минтақа мебошад. Натиҷаи мушоҳидаҳои глятсиологӣнишон медиҳанд, ки дар давоми даҳсолаҳои охир таназзулёбии пиряхҳо суръати бештар гирифта, дар ин раванд таъсири тағйирёбии иқлим бештар мушоҳида мешавад. Натиҷаи таҳлилҳо ва мушоҳидаҳои муҳаққиқон нишон медиҳад, ки дар ҳудуди кишвари мо давоми даҳсолаҳои охир ҳаҷми пиряхҳои бузург то 30% кам гашта, шумораи зиёди пиряхҳои хурд комилан аз байн рафтаанд.
Тибқи омори мавҷуда аз 14 000 пиряхи дар соли 2001 ба қайд гирифташуда то соли 2024 бештар аз 1300 адади он комилан аз байн рафтаанд, ки тибқи назарияҳои илмӣ ин раванд бо баландшавии ҳарорати миёнаи сатҳи замин рабт дода мешавад.
Бояд гуфт, ки натиҷаи таҳлилҳои метеорологӣ нишон медиҳанд, ки дар минтақаҳои баландкӯҳӣ ҳарорати ҳаво рӯ ба афзоиш дошта, боришоти атмосферӣ кам гардидааст, дар минтақаҳои водигӣ бошад зиёдшавии ҳарорат боришоти атмосфериро зиёд намудааст, ки ин аз тағйирёбии равандҳои метеорологӣ шаҳодат медиҳад.
Дар асоси арзёбии коршиносон, ҳангоми зиёд гардидани ҳаҷми партови газҳои гулхонаӣ ба атмосфера, мутаносибан ҳаҷми зарари иқтисодӣ низ ба давлатҳои осебпазир афзоиш меёбад ва дар сурати то ду дараҷа (2°C) боло рафтани ҳарорати ҳаво, нобуд шудани сеяки пиряхҳои мавҷудаи ҷаҳон пешбинӣ мегардад. Бо мақсади ҳифз ва нигоҳдории пиряхҳои Тоҷикистон Ҳукумати Ҷумҳурӣ тамоми тадбирҳои имконпазирро амалӣ намуда истодааст.
Зикр гардид, ки дар Тоҷикистон Стратегия ва барномаҳои давлатии мақсаднок қабул гардида амалӣ карда шуда истодаанд, ки барои ҳифзи муҳити зист ва захираҳои об, хусусан пиряхҳо аз тағйирёбии иқлим равона гаштаанд. Айни замон “Барномаи давлатии омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030”, ки ҷиҳати омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳо равона гардидааст, амалӣ карда мешавад. Тибқи супориши ҳукумати кишвар, бо дарназардошти ташаббусҳои ҷаҳонии қабулгардидаи “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо, соли 2025 ва “Даҳсолаи байналмиламилалии амал барои илмҳои криосфера, 2025- 2034” ва таҷрибаи муосири ҷаҳонӣ такмилу таҳрири ин барнома дар назар дошта шудааст.
Дар идомаи чорабинӣ Томас Стокер – раиси бунёди хотираи ях, Хонум Денис Люти Кришан – директори Идораи ҳамкории Швейтсария дар Тоҷикистон, Хонум Кейко Фурута – сафири Ҷопон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар олимону муҳаққиқони дохиливу хориҷӣ маъруза намуданд. Инчунин, аз ҷониби пажуҳишгарони Швейтсария лоиҳаи Помир, ки тибқи он бо олимони кишвари мо ҳамкориро ба роҳ мондаанд, муаррифӣ гардид.
